“Roubaban nas casas. En Vilachá de Doade, había unha familia, un matrimonio con fillos. Entrou a Garda Civil e falangistas e leváronlle o ganado, patacas e todo canto tiñan que comer. Ata lle levaron a roupa.”
Fonte:
– Testemuños orais.
testemuños
Muller falanxista en Doade
Testemuños orais dan conta dunha muller falanxista en Doade, que levaba “correaje”.
Fonte:
– Testemuños orais.
Asasinato dun matrimonio en Fondón
Había un matrimonio en Fondón (Gundivós), Xesús e María, ao que matou a Garda Civil. Ela estaba “en estado”, a piques de dar a luz.
Fonte:
– Testemuños orais.
Persecución e medo: testemuños recollidos na Pena de Gundivós
O 16 de xullo de 2014 entrevistamos a persoas maiores do lugar da Pena de Gundivós sobre a represión neste lugar do Concello de Sober. Poñemos aquí un resumo de toda a información que recopilamos. As fichas de recollida e a transcrición literal dos testemuños será doada ao proxecto Nomes e Voces. Agradecementos a Rosita da Pena de Gundivós por facilitar o contacto e a xornada de recollida.
SEOANE E A PENA DE GUNDIVÓS: PERSOAS AGOCHADAS E REPRESIÓN FALANXISTA
Na parroquia de Gundivós houbo xente “escapada”; as mulleres dábanlles de comer. Un dos escapados estaba nunha casa con dobre parede.
A Garda Civil e os falanxistas patrullaban os lugares de Gundivós para capturar aos fuxidos. “Estaban día e noite os falanxistas aquí”, todos “viñan de Santa Cruz”.
Dende Seoane víanse “brillar os gorros da Guardia Civil cando viñan en Vilapedre”. Cando viña a Garda Civil os nenos metíanse nunha cociña dunha casa. Un día petou a GC na porta e había “sete ou oito falangistas de Santa Cruz”.
Un dos falanxistas vixiaba o río, para que non cruzasen os fuxidos por alí. O día de Santo Antón, o 17 de xaneiro, colleron a un, pero librou porque a súa muller era de Santa Cruz, “soltárono pola muller”.
A unha nena mandárona meterse no forno para ver se estaba alí un escapado.
Había un rapaz de Seoane escapado. Un día, o rapaz estaba “escondido rente da casa, e a nai do rapaz tiña moito medo”. “Había sete falangistas onde estaba o forno de cocer as olas. E cinco guardiaciviles. E el estaba alí, pero naide o sabía.
E a abuela dise dicía:
– Ai, Virgen Santísima, que se entran eiquí mátannos!”
Un dos escapados foi un día onda unhas mozas que estaban a lavar a roupa nas devesas do cura. Unha delas díxolle ao rapaz que non marchara, que fora comer coa familia, que non comera aínda.
Dixo el:
“- E como vou pasar se está a Guarcia Civil e os falangistas en Seoane?
E díxolle unha:
– Poñémosche o cesto da roupa na cabeza e naide te conoce.
Ai!, pero desde alí conocérono. Tiráronlle un tiro e sacáronlle a suela do zapato.
A ese levárono e fartáronse de mallar e de mallar nel; non morreu alí pero…”
Houbo episodios de violencia política da esquerda, cando saíron ao paso do cura de Santa Cruz, que misaba en Figueiroá, e lle tiraron tiros. Un dos autores era un rapaz das Sobreiras (Gundivós) ao que o cura recoñeceu porque tiña unha mancha na cara. Os outros curas querían que o xulgaran e condenaran a morte, pero “non o mataron”.
Había un matrimonio vello en Seoane. Un domingo veu por alí a partida falanxista. Ela tiña costume de lavar a roupa pola mañá. Era un domingo que non fora á misa, nunha présa pequena no fondo do lugar.
Os falanxistas dixéronlle ao home:
– Onde vai a súa muller?
– Está lavando a roupa – respondeu -.
– Onde está?
– Alí por baixo.
Atravesaron a finca e estaba ela no fondo, lavando. E dixéronlle:
– Veña con nós!
Colleron un mangado de palla do palleiro e esposáronos aos dous no mangado de palla, e alí os deixaron. Pasaron moito medo.
A un que ía cos carros do abono, por non levantar a man ante a Garda Civil, matáronlle ao can dun disparo.
Ademais de atemorizar á poboación, as partidas falanxistas roubaban nas casas.
Houbo xente de Gundivós á que levaron presa a Lugo por non dicir onde estaban familiares fuxidos.
De Gundivós mataron a xente, un deles Amador, atopado morto en Sober xunto cun tal Roseto de Proendos.
De Fondón, mataron a un matrimonio na súa casa; ela estaba “en estado”, ía a dar a luz moi pronto. Chamábanse Jesús e María; matounos a Garda Civil.
José Benito Mantilla González, paseado
Un dos asasinatos que máis impactou na memoria das xentes de Sober foi o de José Benito Mantilla González, de Rosende, un dos concelleiros da corporación municipal de 1936 (concelleiro de elección gubernativa Frente Popular – Izquierda Republicana).
A súa morte está perfectamente documentada. Foi rexistrada o 11 de setembro de 1936 (ver), con 63 anos.
“Xulgado e declarado en rebeldía. Rexistrado morto en Monforte de Lemos a causa de parálise bulbar. Lugar de aparición do cadáver: km. 4 da estrada de Escairón. Apareceu ás primeiras horas da mañá.” [Nomes e Voces].
A memoria oral conta que antes de asasinalo lle arincaron todas as unllas das mans, feito que non está corroborado.
Morto por non berrar ¡Viva España! (descoñecido)
Un home de Francos de Proendos, xa finado, contounos en 2006 a seguinte historia sobre a represión.
O entrevistado lembraba que no Concello gobernaban “os socialistas”. “Daquela, era coma agora, había eleccións”.
Logo do “alzamento”, un home de Proendos estaba a “botar un pito” na Grila (lugar de Francos de Proendos). A Garda Civil achegóuselle e exclamou: “¡Viva España!” (ou “¡Arriba España”).
O home que fumaba rosmou algo polo baixo, así que, a Garda Civil, apuntándolle coas armas, inquiriu:
– “Repita: ¡Viva España!”.
O home respondeu:
– “¡Viva el comunismo!”.
Ante esto, os axentes da Garda Civil abatírono a disparos.
A xente do lugar, entre eles o entrevistado, tiveron que facerlle garda ao cadáver “ata o día seguinte”. O entrevistado di que el era un rapaz, de 14 anos, máis ou menos, aínda que non lembra ben.
A foto é do camiño entre o Cima do Lugar e A Grila, ambos lugares de Francos de Proendos.
O entrevistado fixo referencias a outras historias do lugar de Francos de Proendos, recollidas tamén doutras persoas: o disparo ao cura da parroquia, a historia dun veciño que estivo nun campo de concentración e a como outro veciño agochou ao seu cuñado, ao que perseguían, nun mangado de palla e o levou a outro lugar.
De Proendos, refire María Jesús Souto Blanco dúas mortes extraxudiciais no ano 1936 (Antonio Arias Álvarez e José González Conde, este último morto no asalto ao Centro Obreiro de Sober por falanxistas e militares). Tamén se rexistra o asasinato de Jesús Rodríguez Rodríguez por “disparo de arma de fuego” pola Garda Civil o 24 de abril de 1938 nalgún lugar de Sober, que podería ser a persoa á que se refire este relato.
Ás vítimas do Franquismo en Sober 