Un cesto de mazás: memoria da morte para celebrar a vida

“Este é un libro de memoria oral e haberá quen pense que as lembranzas das vítimas non son fiábeis, pero menos o son eses papeis oficiais nos que os rebeldes acusaban de rebelión aos defensores da legalidade republicana e nos que se falaba de hemorraxia interna cando habería que dicir asasinato·”

O pasado mércores (18 de novembro do 2015) tiven a honra de presentar en Sober a Luis Bará e a Montse Fajardo, que viña traernos Un cesto de mazás, historias das vítimas do 36 e do seu tempo, das asasinadas e das que quedaron (ai! “As que pasaron os que quedaron, aínda nadie o sabe”, como dicía Carmen Meaños Abuín, a Carrilla, a quen Montse adica este traballo), “un obituario das esquecidas” construído a través da memoria oral dos e das protagonistas e contado coa emoción e a humanidade que só ten quen de verdade se solidarida coa dor das oprimidas. Porque este é un libro escrito da lado das vítimas, “de todas”, porque “eu estou … do único lado en que podería estar: o dos silenciados, cos que este país ten unha débeda histórica, a da memoria”.

Foi Luis Bará – a quen Galiza debe tanto pola recuperación da dignidade das vítimas! – quen nos explicou o porqué do seu título, dese cesto de mazás a xeito de ofrenda polas persoas que sufriron: foi o cesto que o propio Luis Bará levou a Tucha, de Paredes, en pago por aquelas mazás que os cívicos lle estragaron cando viñeran buscando ao seu pai (véxase “A noite das nenas costureiras”, no blogue Non des a esquecemento).

El mesmo nos presentou este libro coma unha “reflexión sobre as múltiples facetas da dor, a das vítimas e a das que quedaban ao redor, coa imposibilidade de poder chorar aos seus”.

Luis Bará, impulsor do Ano da Memoria (2006), lembrounos a importancia social das homenaxes, do rescate colectivo da memoria de quen morreu loitando polos valores que hoxe dicimos defender. Nestes tempos, nos que volvemos ao dilema dos anos 30′, entre barbarie ou fraternidade, podemos ollarnos nestas historias para decididamente escoller a vida e pelexar por non caer, outravolta, na noite escura.

Montse Fajardo escribiu este feixe de historias porque “a xente que ten feridas precisa falar” e porque é preciso recoñecer o valor das xentes “que loitaron polos dereitos que agora reivindicamos”.

Quixo Montse Fajardo rescatar o lado máis humano das vítimas, como así o fixo de María Vázquez, contrapoñendo os estigmas que o seu expediente de depuración lle atribuía coas referencias que da mestra lle diron as súas alumnas e a súa afillada, Victoria, con quen se entrevistou en Sober o ano pasado. Destacou a autora que con María, como con moitas outras vítimas, se asañaron os fascistas polo seu labor de ensinar ás desfavorecidas, polo gran delito de axudar a que aprenderan a ler os pobres.

O libro é unha autoedición de gran calidade, con dezaseis historias acompañadas de cadansúa ilustración; historias fiadas cos recordos das vítimas e escritas a xeito de emotivos relatos que conforman un pranto coral polas que foron silenciadas, mais tamén un forte berro de vida e dignidade.

Un libro imprescindible. Imposible ler sen se emocionar.

Crónica do acto de homenaxe ás vítimas do Franquismo en Sober

“Na defensa do dereito á vida digna e á democracia, a Corporación Municipal do Concello de Sober fai memoria destes feitos e recoñecemento das vítimas do Franquismo para contribuír a que as xeracións actuais e futuras vivamos nunha sociedade xusta.”

Así comezaba a declaración institucional pronunciada polo alcalde de Sober, Luis Fernández Guitián, na homenaxe ás vítimas do Franquismo realizada o sábado 25 de outubro en Sober, en cumplimento dun acordo plenario de 2013 que, a proposta de Paula Vázquez Verao, concelleira nacionalista non adscrita, decidiu rendir homenaxe e recoñecemento público ás vítimas soberninas do réxime franquista.

Ás 12 da mañá daba comezo en Sober o acto público en memoria das vítimas do Franquismo, cunha sesión simbólica do pleno na que todos os grupos políticos resaltaron o feito de estar realizando un exercicio de “xustiza”, un “recoñecerse a democracia na democracia”. Precisamente, a declaración institucional do Concello de Sober resalta que “a Corporación Municipal de Sober se recoñece na lexitimidade democrática das eleccións de 1936”. O recoñecemento aos representantes públicos represaliados foi recorrente, cunha lembranza especial a Daniel Álvarez Carnero, tenente de alcalde e alcalde gubernativo en 1936, executado en Lugo tras Consello de Guerra, cuxa familia estivo presente na homenaxe.

Posteriormente, iniciouse unha mesa redonda de análise sobre a represión na Galiza post-Alzamento, coa presenza de Carlos Méixome Quinteiro e Xurxo M. Ayán Vila, que reivindicaron a necesidade colectiva de memoria e explicaron, respectivamente, a natureza da “persecución” que o réxime do 1936 perpetrou en Galiza e a “paisaxe presente do Franquismo”, un estado “totalitario que concibe o territorio como “espazo de colonización” e ás persoas e comunidades como “súbditos” ao servizo da plutocracia.

Como peche do acto, a música tivo presenza co grupo “Os Parentes” e coa interpretación por parte dunha sección da Banda de Música de Sober do Himno de Riego, A Marsellesa e o Hino Galego, que puxo ás persoas asistentes en pé.
Carmen García-Rodeja, da ARMH, agradeceu á corporación este exercicio de memoria e lembrou aos alcaldes represaliados da provincia de Lugo. Estivo acompañada do neto do alcalde asasinado de San Tirso de Abres, para reivindicar a necesidade de lembrar ás familias das vítimas e axudarlles na súa búsqueda de verdade e xustiza.
A poesía veu da man de Xosé Lois García, que leu o poema “Vitimario de Sober 1936-1940”, e Carmen Blanco e Claudio Rodríguez Fer, que leron sendos poemas, – un deles adicado a María Vázquez Suárez, mestra de Miño asasinada en 1936, cuxa familia era natural de Sober – e trasladaron o apoio da Asociación para a Dignificación das Vítimas do Fascismo, resaltando a necesidade dunha cultura de paz.

A xornada rematou cun xantar de confraternidade ao que asistiu a corporación municipal, as persoas intervintes no acto e familiares de vítimas, así como veciñanza de Sober e contorna.

A declaración institucional, que se pode consultar aquí, remata coas seguintes disposicións:

1. O Concello de Sober recoñece a dor e sufrimento de todas as vítimas da represión, nas súas diferentes modalidades, e restitúe a súa memoria publicamente.
2. A Corporación Municipal de Sober recoñécese na lexitimidade democrática da Corporación Municipal saída das eleccións de febreiro de 1936.
3. O Concello de Sober fai un recoñecemento explícito á Corporación Municipal de 1936 e condena que os seus membros fosen afastados das súas funcións polo golpe militar de xullo de 1936 e que fosen asasinados e represaliados de distintas maneiras pola súa ideoloxía e actividade política.

Grazas: agradecemento pola participación no acto de homenaxe

Emotivísima homenaxe ás vítimas do Franquismo en Sober.

Grazas: a todas as persoas asistentes; a familiares de vítimas que viron recoñecido, por primeira vez, que o que fixeron contra elas fora unha inxustiza; a toda a corporación municipal de Sober por apoiar a proposta; a Xurxo Ayan Vila e Carlos Méixome Quinteiro polas leccións maxistrais sobre o que significou o “trauma” e a “persecución” perpetrada polo novo réxime; ás músicas e músicos que colaboraron en facer da música “unha terapia”; a Carme Blanco, Claudio Rodríguez Fer e Xosé Lois García pola poesía; a Carmen García Rodeja pola memoria.
Como dixo Xurxo Ayán, a memoria antifascista é humanista, é de todas as persoas de ben.

* Poremos crónica do acto e resumo das intervencións da mesa redonda.

Éxito da proxección de “Las maestras de la República” en Sober

Unhas corenta persoas participaron da proxección en Sober do documental Las maestras de la República, creado por FETE-UGT.

Marina Doutón, da UGT, explicou os escasos medios e orzamento co que se rodou, o que non impediu acadar unha película de altísima calidade.

A IIª República significou unha posta en práctica do proceso de renovación pedagóxica que se viña xestando lentamente ao longo do século XX e que se pode resumir, como sinala unha das entrevistadas da película, na frase “máis escolas, mellores mestres”. A represión dos poderes que se rebelaron contra a democracia en 1936 foi feroz contra o corpo de ensinantes, especialmente contra as mestras republicanas, as que co seu tesón levaron á praxe os ideais de solidariedade, fraternidade, laicidade e autonomía persoal.

O acto serviu tamén de homenaxe a María Vázquez Suárez, mestra con raiceiras en Sober asasinada en 1936 por socialista, republicana e feminista. Podedes ler a súa historia aquí.

Programa de actos da homenaxe ás vítimas de Sober

 * mércores, 22 de outubro

– Proxección do documental “Las maestras de la República”, presentado por Marina Doutón, de FETE-UGT, e cunha introdución sobre María Vázquez Suárez, mestra en Miño, natural de Vilaescura, asasinada en 1936.
Ás 18:30 horas no salón de actos da Casa da Cultura de Sober.
* sábado, 25 de outubro

Salón de actos da Casa da Cultura de Sober.

12:00 h
– Sesión extraordinaria simbólica do pleno da corporación con declaración institucional en homenaxe ás vítimas do Franquismo en Sober.

12:30 h
– Mesa redonda sobre a represión en Galicia con:

* Carlos Méixome Quinteiro (1954).
Licenciado en Filosofía e Ciencias de Educación. Profesor de Xeografía e Historia no Ensino Secundario. Desenvolve unha intensa actividade cultural no Val Miñor, sendo neste momento presidente do Instituto de Estudos Miñoranos.
Preocupouse por cuestións internacionais e ten publicado, en colaboración, traballos sobre Cuba, Rusia e a Ex Iugoslavia. Realizou publicacións sobre a historia contemporánea de Galicia e o nacionalismo galego. Nos últimos anos adicoulle especial interese ao estudo da represión franquista no Val Miñor e no sur da provincia de Pontevedra.

* Xurxo M. Ayán Vila (1976).
Xurxo M. Ayán é investigador postdoutoral contratado no Grupo de Investigación en Patrimonio Construído da Universidade do País Basco, onde desenvolve os proxectos “Arqueoloxía da guerra civil e socialización do Patrimonio en Euskadi” e “Arqueoloxía postcolonial en España”. Ten dirixido intervencións arqueolóxicas en escenarios da guerra civil (Belchite, Guadalaxara, batalla do Ebro, Fronte Norte) e da represión, coma o campo de concentración franquista de Castuera (Badaxoz). En Galicia desenvolveu traballos de investigación arqueolóxica sobre a guerrilla antifranquista e maila explotación nazi-franquista do wolfram.

13:30 h
Peche: outras intervencións, poesía e música. Participan:
– Carmen García-Rodeja Arribí, profesora de Historia e investigadora. Voluntaria da ARMH, coa que colabora en exhumación de vítimas da represión e na investigación de persoas represaliadas, así como na realización de actos de homenaxe.
– Xosé Lois García, historiador e escritor.
– Carmen Blanco e Claudio Rodríguez Fer, escritores, Asociación para a Dignificación das Vítimas do Fascismo.
– Sección da Banda de Música de Sober e outros músicos de Sober.

14:30 h
– Xantar de confraternidade e sobremesa musical.

Retirada de tickets no concello ou reservas en info@concellodesober.com [18 €].